ژاله وفا

jalehwafa@yahoo.de

 

 مشکلات کمی و کیفی آموزش و پرورش ایران در قرن 21-بخش 3

 

در بخشهای اول و دوم  سلسله مقالات مربوط به موضوع مشکلات کمی و کیفی آموزش و پرورش ایران ،به بررسی برخی از مشکلات کمی از قبیل محرومیت از تحصیل و افت تحصیلی، کلاسهای مخروبه ،کلاسهای چند پایه،وضعیت تغذیه دانش آموزان و تبعیض بین مدارس دولتی و غیر انتفاعی و میزان بالای شهریه مدارس غیر انتفاعی،وضعیت دانش آموزان عشایر ایران و...پرداختم. در بخش سوم از میان ناهنجاریهای موجود در جامعه ، مساله اعتیاد دانش آموزان را مورد بررسی قرار میدهم.

بی تردیددر جامعه خشونت‌زا ی کنونی ایر ان که در سایه نظام استبدادی، تمامی ابزارهای  سیاسی ،  فرهنگی ،   اجتماعی ، اقتصادی  و دینی در خدمت خشونت‌پروری و خشونت‌مداری است ، دانش آموزان در معرض بيشترين آماج خشونت‌ها قرار دارند. اعتياد يكي از اساسي ترين مسايل اجتماعي جامعه ما  گردیده است كه  نيروهاي كارآمد و سرمایه های انسانی خصوصا جوان کشور را به تخريب میکشاند و مصب هاي انحرافي ديگر را نيز هموار می سازد. در ایران مواد مخدر چهارمين عامل مرگ پس از تصادفات رانندگي، سكته قلبي و سوختگي است. بر اساس یک نظر سنجی 87 درصد مردم كشور و 85 درصد مردم تهران بعد از فقر و بي‌‏كاري ،مواد مخدر را سومين عامل نگراني خود عنوان مي‌‏كنند. هر چند   بسیاری از مسئولان  نظام ولایت فقیه  در قبال آمار افزایش تعداد معتادین در بین دانش آموزان به سکوت و یا تکذیب روی  میآَورند ،اما با کتمان آمار مربوط به آسیب های اجتماعی و طرد دانش آموز آسیب دیده ،آسیب های اجتماعی درمان نمی شوند . از طرفی خطرات ناشی از گسترش كج رفتاريها و آسيب هاي اجتماعي از این دست، لزوم وعاجل بودن برنامه هاي پيشگيري اوليه از اعتياد را نه در شعار و تكرار آن، كه در عمل مطرح مي سازد . تنها  باهمکاری  سازمانهای غیردولتی و سایر نهادهای آموزشی و فرهنگی و استفاده از حضور مشاوران و مددکاران  میتوان گام اساسی در جهت کاهش آسیب های اجتماعی در بین دانش آموزان و در نهایت جامعه برداشت. با هم به آمار دانش آموزان معتاد نظر افکنیم:

     آخرین آماری که در مورد تعداد دانش آموزان  و دانشجویان معتاد در کشور موجود است ، آماری است که حميد صرامي، مديركل امور فرهنگي ستاد مبارزه با مواد مخدر در 22 شهریور85  به شرح زیر اعلام کرده است: "بر اساس آمارهاي موجود در حال حاضر 69/20 درصد دانشجويان كشور در معرض خطر اعتياد قرار دارند . 24/22 درصد دانشجويان دانشگاه تهران, 46/25 درصد دانشجويان دانشگاه صنعتي اميركبير, 42/21 درصد دانشجويان دانشگاه صنعتي شريف و 26/25 درصد دانشجويان هنر تهران در معرض خطر اعتياد قرار دارند. 3/13 درصد دانش‌‏آموزان کشور (3/13 درصد از 15 میلیون دانش آموزکشور بالغ بر  2 میلیون نفر دانش آموز معتاد میشود! ) و 7/15 درصد دانش‌‏آموزان تهران در معرض خطر اعتياد قرار دارند.  در حوزه سيگار كه پيش دروازه اعتياد است, 3/23 درصد دانش‌‏آموزان كشور و 5/26 درصد دانش‌‏آموزان تهران در معرض خطر مصرف سيگار قرار دارند. مديركل امور فرهنگي ستاد مبارزه با مواد مخدرافزود: 8/15 درصد دانش‌‏آموزان كشور و 24 درصد دانش‌‏آموزان تهران در معرض خطر مصرف الكل قرار دارند كه استفاده از الكل ارتباط نزديكي با مصرف مواد مخدر دارد." معاون سازمان آموزش و پرورش تهران  نیز اعلام کرد  سن گرایش دانش آموزان به اعتیاد بسیار پایین آمده و به 13 سال رسیده است!

در21 شهریور ماه 85 کشفی رئيس مركز مبارزه با مواد مخدر نيروي انتظامي تهران، با اشاره به كشف 5/3 تن انواع مواد مخدر در تهران، تصريح كرد:" در سال جاري 500 هزار نوع!!! مواد شيميايي در تهران كشف شده كه اين رقم در كشور بي‌‏سابقه بوده و نشان دهنده تغيير الگوي مصرف مواد در تهران است".و آقا تقی فرماندار تهران از شناسایی بیش از ۱۴۰۰ نوع ماده مخدر صنعتی در تهران خبر داده است.

 به گزارش ايلنا، عبدالله روشن، معاون سياسي- امنيتي استانداري تهران، در جلسه شوراي هماهنگي مبارزه با مواد مخدر استان تهران گفت:" قيمت خرده  فروشي مواد روان  گردان مانند قرص  هاي اکس در کشور هلند بين 7 تا 12 دلار است; اما قيمت اين مواد در تهران حدود يک  هزار تا 2 هزار تومان است. "به گفته وي:" قيمت کراک در سال  هاي اخير از کيلويي 35 ميليون تومان به 6 ميليون تومان و قيمت هر کيلو شيشه(خالص ترین نوع هروئین که بسیار معتاد کننده و نیز کشنده است ) از 12 ميليون تومان به 6 ميليون تومان کاهش يافته است. " دکترآذری پورعضو انجمن" زندگی بدون دخانیات" معتقد است :" از میان دانش آموزان ايراني مورد بررسی 1/3 درصد نوجوانان 13 تا 15 ساله کشور سیگاری بوده یعنی در روز حداقل یک نخ سیگار می کشند.    از میان این نوجوانان سیگاری، 8/4 درصد آنها را پسران و 3/1 درصد را دختران تشکیل داده اند و 1/14 درصد از این نوجوانان مورد تحقیق نیز عنوان کرده اند که سایر محصولات دخانی نظیر قلیان را مصرف کرده اند.مدیرکل دفتر بهداشت وزارت بهداشت نیز اعلام کرد که: "15 تا 40 درصد درآمدهای خانوار سیگاری ها صرف هزینه تهیه سیگار می شود   هر ساله در ایران 4 میلیارد تومان خرج خرید سیگار و حدود 8 تا 10 میلیارد تومان نیز صرف مخارج درمانی بیماران مبتلا به عوارض ناشی از سیگار می شود .بیشتر این هزینه به صورت یارانه ای است که دولت برای این هزینه های درمانی می پردازد .آمارها نشان می دهد هر 10 دقیقه در ایران یک نفر به علت عوارض سیگار فوت می کند. زیرا سیگار هر سال جان 50 تا 60 هزار نفر را در کشور می گیرد."

علل روی آوردن دانش آموزان به مصرف مواد مخدر

متاسفانه در این زمینه  در سطح کشورکمتر تحقیقات مستقیمی بر روی جمعیت دانش آموزی انجام گرفته است . نتایج  2تحقیق  در  زمینه علل روی آوری دانش آموزان به مواد مخدر  که  در تیر ماه 1380  انجام گرفته  است درسمينار بررسي علل فرهنگي و اجتماعي گرايش جوانان به مواد مخدر انجام ارائه گردیده است . آقای  علي محمد برزگري كارشناسي ارشد مهندسي سيستم هاي اقتصادي  ،نتایج تحقیقی در این زمینه را در شهر کرمان اینچنین گزارش کرده است:براي اين هدف 200 نفر از نوجوانان و جوانان دانش آموز و غير دانش آموز شهر كرمان كه به نوعي آلوده به مواد مخدر بودند شناسايي و تحقيق بر روي آنها انجام شد. براي استخراج نتايج روش مصاحبه با سئوالات از پيش تعيين شده آماده و محقق با برقراري ارتباط با اين افراد سعي نمود تا حتي المقدور نظر واقعي افراد آلوده به مواد را به رشته تحرير در آورد. نتايح بدست آمده از تحقيق مذكور را مي توان به شرح زير خلاصه نمود. در مجموع از 200 نفر آزمودني 8/74 درصد (187 نفر) اين افراد علت گرايش و جذب شدن به مواد مخدر را كنجكاوي و در جهت يافتن پاسخ به علامت سئوالي كه در ذهن آنها نسبت به مواد مخدر و اثرات آن نقش بسته بود را عنوان داشتند. البته در ادامه نيز خواهيم ديد كه براي رسيدن به اين سئوال از كجا و چگونه كمك گرفته اند. در بخش دوم مصاحبه اي كه با اين افراد صورت گرفت راجع به نحوه شروع مصرف مواد سئوال شد. آنها اذعان داشتند كه گامهاي اوليه را با كشيدن سيگار شروع كرده اند و در واقع سيگار را بعنوان پله اي براي رسيدن به مواد مخدر دانسته اند. در پاسخ به اين سئوال كه استعمال دخانيات و مواد مخدر را از كجا و چگونه شروع كرده ايد؟ اين افراد عنوان داشتند كه اولين نخهاي سيگار و مصرف مواد مخدر را در جمع دوستان هم سن و سال براي نشان دادن خود و بزرگ نمايي مبادرت به اين كار نموده اند. در رابطه با نقش همسالان و دوستان تقريبا" تمامي افراد مورد آزمون اذعان داشتند كه براي همراهي و همرنگ شدن با دوستان خود به مصرف مواد روي آورده اند. اين در حالي است كه در اين ميان 42 درصد افراد، پدر، 11 درصد مادر و 3 درصد خواهر و 36/5 درصد برادر بزرگ خود را دخيل در گرايش خود به اعتياد دانسته اند. 58 درصد اين افراد كسب لذت را عامل اصلي گرايش خود به مواد مخدر دانسته اند. آنهادر اين رابطه جلسات شبانه و پارك رفتنها و مواردي اين چنين را عنوان داشته اند كه محافل بسيار خوبي براي كسب لذت از اوقات فراغت بوده است. 23 درصد افراد مورد تحقيق نيز فرار از ناراحتي و غم و غصه از دست دادن افراد درجه يك فاميل يا دوستان را عامل استفاده از مواد مخدردانسته اند. و در نهايت 19 درصد باقي مانده مواردي چون شكست در عشق، افسردگي و گوشه گيري و شكست در درس و ساير موارد اينچنيني را علت گرايش خود به مواد مخدر عنوان داشتند. علاوه بر مواردي كه عنوان شد در رابطه با سن شروع مصرف مواد مخدر قابل ذكر است كه بطور متوسط، اين افراد در سنين قبل از 14 سالگي شروع به كشيدن سيگار و در سنين 16-15 سالگي مصرف مواد مخدر را آغاز نموده اند."

همچنین آقای متقي دوست قرين،  طی ارائه مقاله ای در سمینار فوق الذکر نظرات مختلف اولياء مدارس ايراني را موردبررسي قرار داد ه است. اين ديدگاهها مبتني بر يک پژوهش ملي در سطح مدارس ايراني است.  اولياء مدارس نظرمثبت نسبت به تاثيرآموزش پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر در بين دانش آموزان داشتند. ولیکن اکثريت آنها معتقد بودند که مدارس به عنوان تنها منبع  آموزش پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر براي نوجوانان نمي بايد در نظر گرفته شود. جامعه ،بخصوص والدين نيز بايددر تمام مراحل چنين آموزشي با فعاليتهاي مدرسه هماهنگ و درگير باشند. بخش قابل توجهي از اولياء مدارس که در اين پژوهش شرکت نموده بودند بيان داشتند که آنها هيچ ايده واضحي درباره چگونگي آموزش پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر ندارند. در اين راستا ضرورت آموزش ضمن خدمت و همچنين حمايتهاي آموزشي وعلمي را در ارائه آموزش پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدربه دانش آموزان مطرح نموده اند. علاوه بر آن ، آنها مصرانه خواستار دريافت منابع مطالعاتي سودمند که قابل فهم ، آسان و قابل اجرا باشد نيز بودند. از نتايج اين پژوهش چنين بر مي آيد که يک برنامه آموزش ملي واحد کل کشور نمي تواندپاسخگوي نيازهاي آموزشي افراد در اقصي نقاط کشور باشد. بنابراين بر اساس مناطق مختلف کشور و همچنين فراواني مشکل مواد مخدر در هر منطقه بايد راهبردهاي متفاوت آموزش پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر در نظر گرفته شود.

    حميد صرامي، مديركل امور فرهنگي ستاد مبارزه با مواد مخدر  در زمینه علل روی آوردن دانش آموزان و دانشجویان به مواد مخدرمعتقد است(22 شهریور 85  ): 47 درصد مصرف‌‏كنندگان مواد مخدر در حوزه دانشجويي و دانش‌‏آموزي علت گرايش به مواد مخدر را شادابي و لذت و 57 درصد فرار از مشكلات و استرس عنوان كرده‌‏اند واما 2 تحقیق در بین دانش آموزان  در سال 83 نیز انجام گرفته است که  علل دیگری را مشخص میسازد.خبرگزاری مهر در 19 مهر 83 نتایج 2 تحقیق بر روی دانش آموزان و بررسی علل روی آوردن آنها به مواد مخدر را گزارش کرده است: اداره ارتباطات و آموزش بهداشت در یک تحقیق علمی  بر روی دانش آموزان  دختر مدارس راهنمایی تهران که دو سال به طول انجامید ، اعلام کرد: دختران تهرانی به طور متوسط در 15 سالگی به سیگار روی می آورند ، در این تحقیق که بر روی 5 هزار و 934 دانش آموز مقطع راهنمایی شهر تهران انجام شد، از مجموع 2 هزار و 902 دانش آموز پسر 2/30 درصد یعنی 878 نفر سیگار کشیدن را تجربه کرده و 8/3 درصد (111 نفر)  هم حداقل روزی یک سیگار کشیده اند.همچنین از مجموع 3028 نفر دانش آموزان دختر نیز 7/11 درصد (354 نفر) سیگار کشیدن را تجربه کرده اند و 6/10 درصد روزی یک یا بیشتر از یک سیگار کشیده اند. بنابراین تحقیق 4/2 درصد از دانش آموزان پسر و دختر مقطع راهنمایی تهران سیگاری محسوب می شوند و متوسط شروع کشیدن سیگار در پسران 3/13 و دختران 15 سال بوده است.نتایج این مطالعه نشان می دهد که نگرش دانش آموزان سیگاری در هر دو جنس نسبت به سیگار در مقایسه با دانش آموزان غیر سیگاری مثبت تر بوده است ، این در حالی است که سطح آگاهی هر دو گروه سیگاری و غیر سیگاری در حد مطلوب و قابل توجه بوده است.نتایج تحقیق دیگری در زمینه علل گرایش جوانان 15 تا 25 ساله به مصرف مواد مخدر در شهر ابهر نیز حاکی است که 58 درصد معاشرت با دوستان ناباب ، 17 درصد وجود معتاد در خانه، 8 درصد بیکاری، 13 درصد اختلاف خانوادگی و چهار درصد کنجکاوی را علت  اصلی گرایش به مواد مخدر عنوان کردند..دکتر علیرضا جزایری  استاد یار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفتگو با خبرگزاری مهر با بیان این مطلب می گوید : این پژوهش بر روی 1 هزارو 403 دانش آموز ( 3/49 درصد  دختر و 7/50 درصد پسر و با  دامنه سنی 11 تا 16 سال) در سه پایه اول ، دوم و سوم راهنمایی مدارس دولتی و غیر دولتی  منطقه 9 شهر تهران و به منظور شناسایی  و بررسی وضعیت نگرش دانش آموزان نسبت به اعتیاد ، معتاد و مواد مخدر و همچنین  میزان گرایش آنها به  مصرف  مواد مخدر صورت گرفته است .  یافته ها نشان می دهد که حدود 25 درصد از دانش آموزان به مواد مخدر گرایش دارند و حدود 5 درصد نیز برآورد می شود که مصرف مواد را تجربه کرده اند و 7/88 درصد تا کنون مواد مصرف نکرده اند ، 7 درصد در حال حاضر اغلب اوقات مواد مصرف می کنند  ، 2/1 درصد 1 یا دوبار مواد را تجربه کرده اند و 9 درصد نیز بعضی اوقات. که در مجموع  3 درصد دانش آموزان مواد مصرف کرده و در حال حاضر نیز مصرف می کنند.

اعتبارت تخصیص یافته دولتی  و روشهای پیگیری

 

کارشناس مسوول مشاوره سازمان آموزش و پرورش شهرستان های استان تهران معتقد است: عدم وجود سیستم منظم و قابل حمایت در محیط های آموزشی سبب عدم شناسایی دقیق دانش آموزان در معرض خطر اعتیاد می شود.شناسایی دانش آموزان در معرض اعتیاد بدون ارایه خدمات پیشگیری و درمان ارزشی ندارد و این در حالی است که سازمان های آموزش و پرورش نمی توانند به دلیل کمبود اعتبارات در این زمینه خدماتی ارایه دهند .همچنین کشفی رييس مركز مبارزه با مواد مخدر نيروي انتظامي تهران  نیز در شهریور 85 اعلام کرد :در سال گذشته، دانش‌‏آموزان مقاطع ابتدايي و راهنمايي تحت آموزش‌‏هاي مهارت‌‏هاي زندگي قرار گرفتند. وی به طرح «آموزش مهارت هاى زندگى» در مقطع راهنمايى اشاره كرد كه برنامه هاى آن در ۱۵ جلسه از سوى مربيان آموزش ديده ارائه مى شود  كه امسال اين آموزش‌‏ها را در مهدكودك‌‏ها و محيط‌‏هاي كار توسعه خواهند داد."همچنین حاج علي خاني، رييس دبيرخانه شوراي هماهنگي مبارزه با مواد مخدر استان تهران، گفت: "از سوي ستاد مبارزه با مواد مخدر اعتباري بالغ بر 37 ميليون تومان براي اجراي برنامه‌‏هاي پيشگيري از اعتياد، در اختيار سازمان آموزش و پرورش تهران قرار گرفته است. در شهر تهران، يك ميليون و 300 هزار دانش‌‏آموز وجود دارد كه اعتبار 37 ميليون تومان تنها تعداد كمي از آنها را پوشش مي‌‏دهد.  با اختصاص اين اعتبار محدود، 50 هزار دانش‌‏آموز تحت آموزش‌‏هاي مهارت‌‏هاي زندگي و مروجان سلامت قرار گرفتند. مديرکل فرهنگي و پيشگيري ستاد مبارزه با مواد مخدر خبر داد: 15 ميليون و 600 هزار جزوه آموزش پيشگيري از مصرف مواد مخدر، سال تحصيلي جديد بين دانش آموزان توزيع مي شود.حاج علي خاني با اشاره به اينكه توزيع متمركز بودجه اختيارات را محدود مي‌‏كند، يادآور شد: در آموزش و پرورش، كادر مشخصي براي رسيدگي به موضوع اعتياد وجود ندارد و بايد براي جذب بهتر اعتبارات و هزينه آن اقدام كرد. "

"زنديه" معاون سازمان آموزش و پرورش تهران با تاکید بر اینکه سن گرایش دانش آموزان به اعتیاد به 13 سال رسیده است معتقد است :بدسرپرستى يا بي‌سرپرستي، آمار دانش‌آموزان در معرض خطر اعتياد را بالا مي‌برد. 3/1 درصد از دانش‌آموزان شهر تهران به واسطه داشتن ولد يا والدين معتاد، در معرض خريد و فروش بودن، محل زندگى نامناسب يا اقوام نزديك معتاد و ... در معرض خطر اعتياد قرار دارند. به گفته‌ وي، بيشترين مشكلات و مراجعات به مراكز مشاوره مربوط به دانش‌آموزان مقطع راهنمايى تحصيلى بوده و اين به علت نبود مشاوره در اين مقطع و عدم كنترل دانش‌آموزان پايه راهنمايى است. "زنديه" با اشاره به اين‌ كه طى 5 سال گذشته، مشكلات "تحصيلى"، "اضطرابى"، "ارتباطى والد و كودك"، "اختلالات خلقى"، "كمبود توجه و رفتارهاى ايذايى"، "رفتارهاى ضداجتماعى"، "اختلالات سازگارى" و "شخصيتى" بيشترين علل مراجعه دانش‌آموزان به مراكز مشاوره بوده است  و از 7 هزار و 717 دانش‌آموز مراجعه كننده به هسته‌هاى مشاوره در سال تحصيلى گذشته، 3 هزار و 918 نفر دختر و از 5 هزار و 538 نفر مراجعه‌كننده به مراكز مشاوره نيز 2 هزار و 891 نفر دختر بودند. همچنين 11 هزار و 900 نفر به مشاوران مدارس مراجعه كرد‌اند كه 7 هزار و 485 نفر آنها دختر بوده‌اند. وى با بيان اين ‌كه از 5 هزار و 401 دانش‌آموز مراجعه‌كننده به مركز اصلى مشاوره "توحيد" آموزش و پرورش شهر تهران حدود 3 هزار نفر دختر بوده‌اند، به ايسنا گفت: بايد در مدارس، تيم فعالى شامل مشاور، روانشناس مددكار، مسؤول آموزشي، روانپزشك، مسؤول تريبت بدنى و مربى امور تربيتى و فوق برنامه به مشكلات دانش‌آموزان رسيدگى كنند؛ اين در حاليست كه هم‌اكنون در مدارس تنها يك نيروى مشاوره وجود دارد كه از او انتظار مي‌رود به تمامى مشكلات دانش‌آموزان حتی اعتیاد رسيدگى كند.

 بي ترديد مي توان بر سياهه علل روی آوری دانش آموزان به مواد مخدر و کمبودها و بی برنامگی دولت ، خصوصا وزارت آموزش و پرورش مجموعه اي از عوامل مؤثر ديگر را نيز فهرست كرد ، منتهی نباید از یاد برد که همانگونه که خود مساله اعتیاد را همراه با عوامل مولد ومروج آن بایستی  بصورت یک  مجموعه چند بعدی  دید، به راه حلهای و عوامل موثر در ریشه کن کردن آن نیز بایستی به عنوان یک مجموعه که از خانه تا مدرسه و جامعه در آن  بایستی شرکت داشته باشند، نگریست.در بخش چهارم این نوشتار به مساله  وضعیت آموزش جنسی در مدارس  و خودکشی در بین دانش آموزان  خواهم پرداخت.